Bier, wijn, jenever, whiskey: allemaal dranken die één ding gemeen hebben en dat is dat ze allemaal alcohol bevatten. Als je er teveel van drinkt, kun je niet meer op je benen staan, noch autorijden en ook de dag erna is niet altijd een pretje. Maar wat is teveel? Waarop baseert men de dagelijks aanbevolen hoeveelheid alcohol? En wat is de rol van onze lever?
C+H+O = alcohol
Alcohol is een stof die behoort tot de groep van alcoholen, of eigenlijk alkanolen. Het bestaat uit koolstof (C), waterstof (H) en zuurstof (O). Alcohol heb je in verschillende maten. Zo heb je de meest eenvoudige alcohol (methanol) die als brandstof voor raceauto’s wordt gebruikt en de alcohol die wij drinken (ethanol), in bijvoorbeeld wijn en bier. Net als koolhydraten levert alcohol directe energie voor ons lichaam. Per gram alcohol krijgen wij 7kcal energie binnen. Wanneer je alcohol nuttigt wordt het snel en volledig door je lichaam opgenomen. Het opnameproces begint al direct in de maag waar zo’n 20 procent wordt opgenomen. De resterende 80 procent wordt in de dunne darm opgenomen. Vanuit je maag en darm komt de alcohol in de bloedbaan terecht om vanaf daar naar je lever te worden getransporteerd. Hoe leger je maag, hoe sneller de alcohol wordt opgenomen en je zelf ook iets van de alcohol merkt. Als je gaat drinken is het daarom ook verstandig eerst ‘een bodempje te leggen’. Bij een volle maag duurt de opname namelijk zeker 2 tot 3 uur, in tegenstelling tot een lege maag waarbij je lichaam aan een half uur genoeg heeft.
We kennen allemaal de blaastest waarbij de politie het alcoholpromillage aan af kan meten. Dit kan omdat zo’n 5 tot 10 procent van de alcohol in je bloed via de longen je lichaam weer verlaat bij het uitademen. Alcohol wordt afgebroken in koolzuurgas en water en dit verloopt in twee fases. De eerste fase vindt plaats in de lever met behulp van de enzymen alcohol-dehydrogenase en NAD. Dat wat de lever niet kan afbreken – actief acetaat – wordt via de bloedbaan naar de spieren gebracht om alsnog te worden afgebroken.
De rol van de lever
Alcohol levert zoals gezegd energie, meer nog dan koolhydraten (4kcal per gram). Alcohol wordt in tegenstelling tot koolhydraten niet opgeslagen in het lichaam, maar direct afgebroken en omgezet in energie. Nu kun je je misschien voorstellen dat als de lever een bepaald takenpakket heeft te vervullen en hier de afbraak van alcohol ineens bijkomt, de lever extra hard zijn best moet doen. Naast het afbreken van de koolhydraten die je binnenkrijgt en het verteren van eiwitten, moet hij namelijk sowieso eerst de alcohol afbreken.
Hoeveel alcohol de lever kan omzetten is afhankelijk van een bepaald enzym ADH genaamd. AHD is het enzym waarover wij precies genoeg beschikken om de alcohol af te breken die ons lichaam zelf produceert. Hoe klinkt misschien gek, maar ons lichaam produceert tijdens de afbraak van koolhydraten kleine hoeveelheden alcohol. Ook bacteriën in onze darm produceren kleine hoeveelheden. Wanneer de beschikbaarheid en activiteit van het ADH-enzym in de lever onvoldoende in staat is extra alcohol – bij overmatig drankgebruik of een flinke avond stappen – af te breken, raakt de lever overbelast wat kan uitlopen op levercirrose. Dit laatste houdt in dat je lever zo overbelast is dat ze (blijvende) beschadiging heeft opgelopen en er zelfs helemaal mee kan ophouden. In tegenstelling tot alcohol is een goedwerkende lever allerminst onmisbaar. Aangezien het ADH-enzym waar we het zojuist over hadden altijd een vaste verwerkingscapaciteit heeft, kun je makkelijk uitrekenen hoeveel alcohol een volwassene gemiddeld probleemloos kan verbranden.
De effecten van alcohol
Wat je net hebt kunnen lezen was vrij technisch en ging over het opname- en afbraakproces van alcohol. Maar wat gebeurt er nu eigenlijk met je? Waarom drinken mensen überhaupt alcohol en wat maakt het lekker? De belangrijkste effecten van alcohol en wat het drinken ervan zo aantrekkelijk maakt, is dat je je ontspannen voelt, vrolijk wordt en makkelijker met mensen – bekend of onbekend - praat. Wanneer de alcohol na ongeveer twee glazen bier of wijn de hersenen heeft bereikt, krijg je een wollig gevoel in je hoofd. Hoewel het ontspannen gevoel misschien fijn klinkt, heeft alcohol ook zijn nadelen. Je reactiesnelheid vertraagt, de coördinatie van je spieren raakt verstoord, er sterven hersencellen af en in sommige gevallen doe je dingen die je beter niet had kunnen doen. Ook kan een teveel aan alcohol je vrolijke stemming ineens doen omslaan in een depressieve, neerslachtige of agressieve gemoedstoestand.
Alcohol heeft niet alleen effect op het moment van drinken zelf, maar ook op de dag erna. Zo heeft het lichaam na de nodige alcohol tijd nodig om te herstellen. Als je teveel hebt gedronken, heb je de volgende dag namelijk last van een kater. Het gevoel van een kater is eigenlijk niets anders dan uitdrogingsverschijnselen die je ervaart. Alcohol is namelijk vochtafdrijvend wat zich uit in het hebben van een droge mond, hoofdpijn en een futloos gevoel. De misselijkheid en het overgeven worden met name veroorzaakt door een geïrriteerd maagslijmvlies. Bij het drinken van alcohol en de nasleep ervan is het wel zo dat naarmate je fysiek en mentaal in goede vorm verkeert, je over het algemeen alcohol beter verdraagt.
“Aanbevolen” hoeveelheid alcohol
Wanneer we het hebben over de aanbevolen hoeveelheid alcohol, dien je dit niet te verwarren met de hoeveelheid alcohol die wij mensen per dag zouden moeten binnenkrijgen om gezond te blijven. Alcohol bevat slechts “lege” calorieën zonder waardevolle voedingsstoffen en dient alleen als energiebron. Voor de energiebehoefte krijgen we met een normaal voedingspatroon al meer dan genoeg koolhydraten en suikers binnen om hieraan te voldoen. Korter gezegd: mensen hebben geen alcohol nodig en er kan nooit gesproken worden van een tekort. Aanbevolen kun je in dit geval beter vertalen als ‘verantwoorde’ hoeveelheid alcohol.
Zoals je misschien inmiddels hebt kunnen lezen, heeft alcoholgebruik - of beter gezegd alcoholmisbruik - op allerlei fronten zijn uitwerking. De lever wordt er niet heel vrolijk van, de kater van de volgende dag is het dikwijls niet waard er kleven nadelige effecten zoals agressiviteit, neerslachtigheid en een slecht inschattingsvermogen (denk aan rijden onder invloed) aan. Wel is het logisch dat de ene persoon de andere niet is en er verschillende aspecten zijn die bepalen hoeveel alcohol iemand kan hebben. Neem je lichaamsgewicht: naarmate je meer massa hebt, kun je over het algemeen meer hebben. Ook gewenning speelt natuurlijk mee, zo zal iemand die zelden drinkt sneller dronken zijn dan iemand die met enige regelmaat een aantal glazen per avond drinkt. Toch zijn er een aantal richtlijnen opgesteld die op basis van de gemiddelde alcoholverbranding en de werking van onze organen als leidraad gelden:
- Het drinken van twee standaardglazen per dag voor een vrouw en drie voor een man is verantwoord. Omdat vrouwen een lager vochtpercentage hebben dan mannen, ervaren zij sneller de effecten van alcohol;
- Om verslaving te voorkomen is het belangrijk minimaal twee dagen per week geen alcohol te drinken;
- Wordt geen probleemdrinker en drink dus geen alcohol om persoonlijke problemen, stress of vermoeidheid weg te drinken;
- Houdt er rekening mee dat het drinken van vijftien alcoholische dranken verspreid over zo’n vijf dagen beter is voor je lichaam dan vijftien glazen op één dag.
Verantwoorde hoeveelheid of niet, uiteindelijk kunnen de meeste mensen heel goed voor zichzelf inschatten wat wel en niet verantwoord is. De belangrijkste regel die zij in hun achterhoofd dienen te houden is: “Geniet maar drink met mate”.